نرگس شیراز

اگر می‏ خواهید از پوسیدگی دندان پیشگیری کنید، تعداد دفعات خوردن نیز به اندازه چیزی که می ‏خورید اهمیت دارد. خوردن شیرینی همراه شام، کمتر از خوردن شیرینی به عنوان عصرانه به دندان‏ های شما آسیب می ‏زند. البته، تغذیه نادرست و ناکافی نیز می ‏تواند در طولانی مدت سلامت دهان شما را به مخاطره اندازد. آموزش این که غذاها چگونه سلامت دندان و لثه‏ های شما را تحت تاثیر قرار می ‏دهند اولین گام به سوی تغذیه سالم برای حفظ بهداشت دهان است.

تاثیرات فوری غذا

به محض شروع خوردن برخی غذاها، تغییراتی در دهان ایجاد می ‏شود. باکتری ‏های موجود در دهان باعث می ‏شوند که پلاک‏ های دندانی حالت اسیدی بیشتری پیدا کنند و این اسید شروع به تخریب دندان می‏ نماید و باعث پوسیدگی دندان می‏ شود.

تمام غذاهایی که دارای کربوهیدرات هستند در نهایت کربوهیدرات های شان به قندهای ساده همچون گلوکز، فروکتوز، مالتوز و لاکتوز تبدیل می ‏شود. برخی غذاها که کربوهیدرات ‏های قابل تخمیر دارند در دهان شکسته می ‏شوند در حالی که کربوهیدرات برخی غذاها در بقیه دستگاه گوارش شکسته می ‏شود.

کربوهیدرات‏ های قابل تخمیر با باکتری‏ های دهان همکاری می ‏کنند و بالاخره‏ دندان را از بین می ‏برند. این غذاها شامل قندهای آشکار مانند شیرینی، کیک، نوشابه، شکلات و قندهای ناپیدا مانند نان، چیپس، موز و غلات صبحانه است.

بعضی باکتری ‏هایی که روی دندان ‏ها هستند از این قندها استفاده کرده و اسید تولید می‏ کنند. این اسیدها مواد معدنی مینای دندان را حل می ‏کنند. البته دندان ‏ها طی فرآیندی مواد معدنی را دوباره بازسازی می کنند. بزاق دهان، فلوراید و برخی غذاها به این فرآیند کمک می‏ کنند. فساد دندان زمانی آغاز می ‏شود که سرعت از دست رفتن مواد معدنی بیش از به دست آمدن شان باشد.

هر قدر غذا به مدت طولانی ‏تری در مجاورت باکتری ‏ها روی دندان باقی بماند، اسید بیشتری تولید خواهد شد. بنابراین کربوهیدرات ‏های چسبنده آسیب بیشتری به دندان می‏ رساند. غذاهایی هم که در شیارهای دندانی جمع می ‏شوند باعث پوسیدگی دندان می ‏گردند.

چیپس یکی از بدترین این مواد است. فقط کافی است یک مشت چیپس بخورید و بعد ببینید چقدر تلاش لازم است تا تمام آنچه را که بین دندان ‏ها و روی شیارها و شکاف‏ های دندان‏ ها باقی مانده است تمیز کنید. دندان‏ های کرسی که شیارهای بیشتری دارند، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند.

غذاهایی که برای دندان مناسب نیستند، به هنگام خوردن، اسید تولید نمی ‏کنند، بلکه نیم ساعت بعد، دندان را احاطه می ‏کنند.  کسانی که در طول روز نوشابه یا قهوه شیرین را جرعه جرعه می ‏نوشند و یا شیرینی ‏های کوچک و اسنک‏ های حاوی کربوهیدرات زیاد مصرف می ‏کنند، تقریباً به طور دائم یک منبع قندی در اختیار باکتری ‏ها قرار می‏ دهند. مطالعات نشان داده ‏اند کسانی که بین وعده‏های غذایی، میان وعده‏های شیرین مصرف می‏ کنند، بیشتر از کسانی که همان مقدار شیرینی همراه با غذای خود می‏ خورند، در معرض پوسیدگی دندان قرار دارند.

البته غذاهایی هم وجود دارند که دندان‏ ها را در مقابل پوسیدگی حفظ می ‏کنند، زیرا ترشح بزاق را افزایش می‏ دهند و اسیدها را خنثی می‏ کنند و باعث می‏ شوند که مینا کمتر مواد معدنی خود را از دست بدهد. برای مثال، پنیر کهنه اگر بلافاصله پس از غذا خورده شود، اثر اسید را خنثی می‏ کند. یکی دیگر از دلایلی که باعث می ‏شود کسانی  که میان وعده‏ های شیرین می‏ خورند، بیشتر در معرض پوسیدگی دندان قرار گیرند این است که آنان غذاهایی مصرف نمی ‏کنند که اثر قند را تعدیل نماید. جویدن آدامس‏ های بدون شکر می ‏تواند به حفاظت دندان در برابر پوسیدگی کمک نماید.

سلامت دندان‏ها نیز مانند سایر اعضای بدن ارتباط با تغذیه شما دارد. در واقع دهان شما نسبت به تغذیه ناکافی بسیار حساس است و این مسئله منجر به از دست رفتن زود هنگام دندان ‏ها، مشکلات لثه‏ و بوی بد دهان می‏ شود. بسیاری از مشکلات تغذیه ‏ای، دهان شما را بسیار زودتر از سایر اعضای بدن تحت تاثیر قرار می ‏دهند زیرا سلول‏ های تشکیل ‏دهنده لایه داخلی دهان که مخاط نام دارد به طور مداوم در حال از بین رفتن و بازسازی می ‏باشند. در برخی نقاط دهان، تمام سلول‏ ها در عرض سه تا هفت روز به طور کامل با سلول‏ های جدید جایگزین می ‏شوند.

چه بخوریم؟

با رعایت توصیه‏های ساده زیر می‏ توانید به سلامت دندان ‏های خود کمک کنید:

- هر روز به جای برنج و نان سفید از غلات کامل مانند برنج قهوه‏ای، جوی دوسر و نان تیره استفاده کنید.

- سبزیجات سبز تیره یا نارنجی رنگ، بیشتر مصرف نمائید.

- میوه ‏های گوناگون بخورید.

- از رژیم پُر غلات، میوه‏ جات و سبزیجات پیروی کنید.

- برای تامین بخشی از پروتئین روزانه خود ماهی، حبوبات، مغزها و دانه‏ ها را در رژیم غذایی خود قرار دهید.

- غذاهای کم نمک مصرف کنید.

- وزن خود را حد متعادل حفظ کنید و فعالیت بدنی کافی داشته باشید.

به طور کلی در هرم غذایی خود باید غلات کافی، حداقل دو و نیم واحد سبزیجات، 2 واحد میوه، حداقل 3 لیوان شیر، ماست و پنیر حاوی کلسیم و پروتئین ‏هایی مانند گوشت، حبوبات، تخم ‏مرغ و مغزها را قرار دهید و در مصرف چربی‏ ها و شیرینی ‏ها امساک نمائید.

برای پیش‏ گیری از پوسیدگی دندان نکات زیر را رعایت فرمایید:

1- مصرف اسنک ‏ها(میان وعده ‏ها) را به حداقل برسانید تا زمانی را که دندان ‏های تان در معرض تماس اسید قرار می‏ گیرند کاهش دهید. اگر اهل میان وعده هستید، غذاهایی را انتخاب کنید که کربوهیدرات‏های قابل تخمیر نداشته باشند.

انتخاب های خوب: بهترین انتخاب‏ها، پنیر، مرغ یا گوشت‏های دیگر، مغزها یا شیر است. این غذاها ضمنا می ‏توانند با تامین کلسیم و فسفر به بازسازی مواد معدنی دندان کمک کرده و محافظی برای مینای دندان ایجاد نمایند.

انتخاب‏های متوسط: میوه‏ های سخت مانند سیب، گلابی و سبزیجات هستند. گرچه میوه‏ها حاوی قند طبیعی هستند ولی  مقدار زیادی نیز آب دارند که قند میوه را رقیق کرده و ترشح بزاق را تحریک می ‏نمایند. بزاق نیز به علت دارا بودن مواد ضد باکتری از پوسیدگی دندان ‏ها جلوگیری می ‏نماید. سبزیجات به اندازه‏ای کربوهیدرات ندارند که خطرناک باشند.

بدترین انتخاب‏ها: شکلات، شیرینی، کیک، چیپس و پفک، نان، مافین(کلوچه)، سیب ‏زمینی سرخ کرده، چوب شور، موز، کشمش و دیگر میوه‏های خشک هستند. این غذاها منبع قندی لازم برای تولید اسید را در اختیار باکتری ‏ها قرار می‏ دهند. اگر این خوراک‏ ها به سطح دندان بچسبند یا بین دندان‏ ها گیر کنند خطرناک ‏تر خواهند بود.

2- مصرف نوشابه حتی بدون قند یا هر نوشیدنی حاوی شکر مانند قهوه یا چای شیرین و لیموناد را کاهش دهید. آب میوه‏ها حاوی قند طبیعی هستند و می ‏توانند موجب پوسیدگی شوند. اگر چنین نوشابه ‏هایی مصرف می ‏کنید، آن ها را جرعه‏ جرعه به مدت طولانی استفاده نکنید. اگر یک بطری نوشابه را همراه غذا بنوشید و تمام کنید بهتر از این است که تا دو ساعت آن را جرعه ‏جرعه مصرف کنید.

انتخاب‏های بهتر: چای بدون قند، شیر و آب، به خصوص آب حاوی فلوراید انتخاب‏ های خوبی هستند. چای هم دارای فلوراید است و می‏ تواند مینای دندان را تقویت نماید و پوسیدگی دندان را به تاخیر اندازد. البته مصرف چای غلیظ توصیه نمی شود.

آب موجب شسته شدن بقایای غذا و رقیق شدن اسید دهان می ‏گردد.

3- از مکیدن آب ‏نبات‏های سخت، حتی اگر بسیار کوچک باشند، اجتناب نمایید. زیرا آب نبات‏ها قند زیادی برای افزایش اسید تولید شده توسط باکتری‏ ها دارند. اگر می‏ خواهید طعم دهان خود را تغییر دهید از آدامس ‏های بدون قند استفاده کنید.

4- خوراکی‏ های ترش و اسیدی به تحلیل مواد معدنی مینای دندان کمک می ‏کنند.

5- پس از خوردن غذا، دندان ‏های خود را مسواک بزنید تا پلاک‏ های باکتریایی را از سطح دندان‏ های خود پاک کنید. حداقل روزانه دو بار مسواک بزنید.

6- جویدن آدامس‏ های بدون قند که حاوی زایلیتول xylitol)) هستند به کاهش خطر پوسیدگی دندان کمک می‏ کنند، زیرا نه تنها موادی را که به دندان ‏ها چسبیده ‏اند جدا می ‏کنند بلکه ترشح بزاق را نیز افزایش می‏ دهند.